Tag: Auschwitz

Geplaatst op

Francesco Guccini over Auschwitz Een lied uit 1964

Guccini 80 jaar

Guccini: gedicht over Auschwitz, uit 1964
Francesco Guccini in 2016 (bron wiki)

Op 14 juni 2020 werd de populaire Italiaanse zanger 80 jaar. Francesco Guccini over Auschwitz gaat over een lied uit 1964. De titel is ‘Auschwitz. Lied van het kind in de wind’.

Toen hij op 14 juni 1940 werd geboren, waren er nog maar vier dagen verstreken na de Italiaanse oorlogsverklaring aan Engeland en Frankrijk. Italië schaarde zich daarmee definitief aan de kant van de Duitse agressor, die negen maanden eerder in Europa een oorlog had ontketend waarbij in korte tijd de hele wereld zou worden betrokken en tot 1945 zou gaan duren.

Over de meest tragische van de gebeurtenissen uit die periode, de moord op zes miljoen Joden door de Duitse nationaalsocialisten, schreef Guccini in 1964 het lied “Auschwitz. Lied van het kind in de wind”.

Vertalingen

Van dit lied bestaan veel vertalingen waaronder ook een Nederlandse.  Op de website AntiwarSongs vindt u de verschillende versies. Guccini heeft het lied in wat kortere en langere versies gezongen: deze op YouTube is uit 1982.

In 1964 had hij in de periode van voorbereiding op een tentamen Latijn het lied tijdens een onderbreking gemaakt, zowel de muziek als de tekst. Enkele weken ervoor had hij een boek gelezen: Tu passerai per il camino, ofwel: Jij zult door de schoorsteen gaan.

Guccini vertelt deze herinnering in deze video uit 2014 tijdens de presentatie, in een zaal van het Italiaanse parlement, van de documentaire over de reis naar Auschwitz. Die reis had hij samen met een groep scholieren gemaakt, dus vijftig jaar na de compositie van het lied. Zijn geheugen liet hem echter in de steek, want hij schrijft het boek toe aan Primo Levi, maar het was in werkelijkheid van de hand van de verzetsman Vincenzo Pappalettera (1919-1998). Het is een aangrijpend boek over het kamp Mauthausen en kwam voor het eerst uit in 1965. Pappalettera was één van de wat meer dan 1400 Italiaanse overlevenden. Bijna 5100 Italianen werden er dood de nazi’s vermoord. Ik neem aan dat de zanger Levi’s befaamde boek over Auschwitz had gelezen, Is dit een mens, waarvan de eerste editie dateert uit 1947. Het boek van Pappalettera zou immers pas in 1965 verschijnen!

Het zij hem vergeven.

Vertaling

Hieronder de Nederlandse versie. Van wie de vertaling is, wordt niet vermeld.

Auschwitz. Lied van het kind in de wind

Bij duizenden zijn kinderen
Door de schoorsteen weggevlogen
En zo ben ik ook, in de rook,
En nu ben ik in de wind,
Nu ben ik in de wind.

Het sneeuwde in Auschwitz,
De rook ging langzaam op
In de koude winterdag
En nu zijn we in de wind,
Nu zijn we in de wind.

In Auschwitz, hoeveel mensen!
Men allemaal in ’t zwijgen…
Zo raar, dat een kind
Niet glimlacht in de wind,
Niet glimlacht in de wind.

Ik vraag mij, hoe kan een mens
Zijn broeder zo licht doden?
Niettemin zijn miljoenen
In wind opgegaan,
In wind opgegaan.

Nogmaals dondert het kanon,
Met bloed zijn deze onmensen
Niet nog verzadigd,
En nog zijn we in de wind,
En nog zijn we in de wind.

Ik vraag mij, wanneer zal’t zijn?
Wanneer zullen we leren
Te leven, en niet te doden?
Zal de wind eindelijk ophouden?
Zal de wind eindelijk ophouden?

Ik vraag mij, wanneer zal’t zijn?
Wanneer zullen we leren
Te leven, en niet te doden?
Zal de wind eindelijk ophouden?
Zal de wind eindelijk ophouden?

Het Italiaanse origineel:

Auschwitz

Son morto con altri cento
Son morto ch’ero bambino
Passato per il camino
E adesso sono nel vento,
E adesso sono nel vento.

Ad Auschwitz c’era la neve
Il fumo saliva lento
Nel freddo giorno d’inverno
E adesso sono nel vento,
E adesso sono nel vento.

Ad Auschwitz tante persone
Ma un solo grande silenzio
È strano, non riesco ancora
A sorridere qui nel vento,
A sorridere qui nel vento

Io chiedo, come può un uomo
Uccidere un suo fratello
Eppure siamo a milioni
In polvere qui nel vento,
In polvere qui nel vento.

Ancora tuona il cannone,
Ancora non è contenta
Di sangue la belva umana
E ancora ci porta il vento,
E ancora ci porta il vento.

Io chiedo quando sarà
Che l’uomo potrà imparare
A vivere senza ammazzare
E il vento si poserà,
E il vento si poserà.

Io chiedo quando sarà
Che l’uomo potrà imparare
A vivere senza ammazzare
E il vento si poserà,
E il vento si poserà.

Go to top

Aantekeningen bij Guccini Gedicht over Auschwitz – 1964

  • Vincenzo Pappalettera, Tu passerai per il camino. Vita e morte a Mauthausen, Milano: Mursia, 1965. Hier de omslag. In de tweede helft van de jaren zestig kreeg het boek vele herdrukken, in 1970 de negentiende. De onderzoekr Giuseppe Mayda schreef in zijn monografie uit 2008 dat het succes van het boek van Pappalettera te danken was aan de nieuwe gegevens die het bood. Die betroffen met name de laatste dagen vóór en de bevrijding van het kamp. Ook de bekentenis, op het laatste moment voor zijn dood, van de commandant, de SS kolonel Franz Ziereis, was nieuwe informatie voor de meeste Italiaanse lezers.
  • Mayda’s historische monografie over kamp Mauthausen: Giuseppe Mayda, Mauthausen. Storia di un lager. Bologna: Il Mulino, 2008. Hier voor de kaft.
  • Een wikipedia pagina over Francesco Guccini.

 

 

Geplaatst op

Italië 1938 Mussolini antisemiet, een document

Een belangrijk historisch document

In dit artikel Italië 1938 Mussolini antisemiet vindt u mijn vertaling van één der belangrijkste documenten van het regiem. Waar gaat het om? De fascistische dictatuur geleid door Benito Mussolini kwam in de zomer van 1938 in een nieuwe fase. In juli kondigde men de politiek van het op biologische aannames gebaseerde racistisch antisemitisme aan. In de tekst ‘Het fascisme en het probleem van het ras’ zette het regiem de lijnen voor de nieuwe politiek uiteen. De tien stellingen beoogden (natuurlijk tevergeefs) een wetenschappelijke basis te verschaffen aan een exclusief biologisch-racistisch begrip van het Italiaanse volk. Het document circuleerde ook wel onder de naam “Manifest van de fascistische academici”. Het zou namelijk zijn samengesteld door hoogleraren en wetenschappers. U kunt hier mijn Nederlandse vertaling in PDF downloaden.

Een racistisch tijdschrift

Het is 80 jaar geleden dat Mussolini het antisemitisme tot een van de kernpunten van zijn politieke beleid maakte. Niet dat het verschijnsel in Italië voordien afwezig was, integendeel, maar in 1938 werd het een staatszaak. Daarmee begon de periode waarin het regiem de Italiaanse Joden stap voor stap rechtenloos maakten. Men dreef ze in een maatschappelijk isolement. De afbeelding hieronder uit het tijdschrift De verdediging van het ras, 10 november 1938, brengt een serie verbodsbepalingen in beeld.

Italië 1938 Mussolini antisemiet, een document

De razzia’s, vervolgingen en deportaties, dus de maatregelen waarbij men het gemunt had op het leven van de Joden, luidden een nieuwe fase in. Die begon enkele dagen na 8 september 1943. Op die woensdag maakte de regering Badoglio bekend dat zij een wapenstilstand had gesloten met de geallieerde strijdkrachten. De Duitsers gingen onmiddelijke over tot de bezetting van de noordelijke helft van het land, inclusief Rome. Aan de bezetting kwam twee jaar later een einde: op 25 april 1945.

In 2018 herdenkt men in Italië niet alleen tachtig jaar anti-joodse wetgeving. Op 16 oktober aanstaande is het tevens vijfenzeventig jaar geleden, dat de nazis op  zaterdagmorgen de grote razzia in het voormalige ghetto van Rome uitvoerden (zie hier de voorgaande post).

De deportatie van Etty Hillesum op 7 september 1943

Ik zou hier nog een belangrijke gebeurtenis willen vermelden. In hetzelfde jaar 1943 werden Etty Hillesum, haar broer Mischa en haar ouders op 7 september uit kamp Westerbork naar Auschwitz-Birkenau gedeporteerd. Tijdens het Internationale Etty Hillesum Congres op 10, 11 en 12 september aanstaande in Middelburg zal men hieraan ongetwijfeld ruim aandacht besteden. Etty Hillesum wist van de eerste val van Mussolini op 25 april 1943. Ze was ook op de hoogte van het verloop van de oorlog in Italië. Ze schrijft immers op 8 augustus 1943 in een brief aan Maria Tuinzing:

‘Ik bedacht een verhaaltje over Victor Emanuel, over een volksregering en een naderende vrede…’

Aantekeningen bij Italië 1938 Mussolini antisemiet

  • De aan het eind geciteerde zin van Etty Hillesum komt uit Het Verzameld Werk, p. 673. Het Werk heeft inmiddels de zevende druk bereikt. Zie deze link: Het Verzameld Werk.

Bijgewerkt in januari 2023

Geplaatst op

De dood van Etty Hillesum, in Auschwitz of elders?

De kwestie: De dood van Etty Hillesum, in Auschwitz-Birkenau of elders werd na de publicatie van de dagboeken en brieven lange tijd niet aan de orde gesteld. Toch was het vanaf het begin onduidelijk wanneer en op welke manier Etty Hillesum om het leven kwam.

De vraag leeft echter bij Hillesum-lezers. Men vraagt zich af wat er is gebeurd.  Men legt de vraag ook voor aan Hillesum-onderzoekers in de veronderstelling dat zij meer weten. Dat zij over meer historische informatie beschikken. Het verontrust hen geen details te kennen. Het is immers menselijk te willen weten hoe je geliefde, een familielid, een goede vriend aan zijn of haar einde kwam.  Natuurlijk weet iedereen wel zo ongeveer hoe het eraan toeging in het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Maar dat is niet genoeg. Men wil zo precies mogelijk weten hoe zij en haar ouders en Mischa  om het leven kwamen. Helaas is er wat Etty Hillesum aangaat slechts één antwoord mogelijk: we weten het niet.

Wat we wel weten

In de zesde bijgewerkte editie (september 2012) van de nagelaten geschriften vermeldt Klaas Smelik het volgende:

Volgens het Rode Kruis zou Etty op 30 november 1943 in Auschwitz zijn omgekomen, haar broer Mischa op 31 maart 1944, in KZ Warschau. Deze data zijn echter slechts bij benadering. Het is niet onwaarschijnlijk dat beiden reeds eerder aan de onmenselijke ontberingen zijn bezweken. (Het werk, xviii.)

Tot op dit moment zijn geen getuigenissen, documenten of andere bronnen overgeleverd die ons meer zouden kunnen vertellen.

Het Rode Kruis

Het Rode Kruis heeft de in het citaat genoemde data vastgesteld op grond van inschattingen over wat zich heeft afgespeeld in de kampen en welke overlevingskansen de slachtoffers hadden. De Nederlandse wetgeving van na de oorlog bepaalde dat van elke vermiste, na het verstrijken van een zekere periode, een overlijdingsdatum moest worden vastgesteld en geregistreerd. Het overlijden verkreeg op die manier jurische waarde, weliswaar van formeel-jurische aard, maar essentiëel voor de rechten van de (eventuele) nabestaanden. Over deze kwestie kan informatie worden ingewonnen op de website oorlogsgetroffenen. Het thema is daar opgenomen onder de naam Verificatieonderzoek en wordt uitgebreid behandeld. Ook een bezoek aan het Nationaal Archief kan nuttig zijn.

Na het vertrek

Enerzijds hebben we de vraag wat er precies is gebeurd na het vertrek van Etty Hillesum en haar familie (zonder Jaap) uit kamp Westerbork op 7 september 1943. Anderzijds de juridische aspecten, die daarover geen uitsluitsel geven. Op eerste vraag kan geen antwoord komen. We weten niets van wat zich in de trein en in het vernietigingskamp met betrekking tot de Hillesums heeft afgespeeld. Het is zelfs denkbaar dat Etty Hillesum elders is overleden, bij voorbeeld door uitputting in een van de vele satellietkampen waar zij mogelijk gedwongen was te werken. Vast staat alleen dat de Hillesums niet terugkeerden. Na de oorlog registreerde men het gezin  juridisch gezien als vermist. Na het verlopen van de vastgestelde termijn maakte het Rode Kruis voor elk van hen een een akte op. Daarin nam men de geschatte overlijdensdatum op.

De ouders

Op grond van wat er met andere slachtoffers van het naziregime in Auschwitz en elders is gebeurd, kunnen we ons wel een zekere voorstelling maken van het lot dat de ouders van Etty Hillesum heeft getroffen. Zij werden waarschijnlijk op zaterdag 10 september 1943 reeds ter dood gebracht, omdat zij vanwege hun leeftijd behoorden tot de categorie voor slavenarbeid onbruikbaren.

Mischa en Etty

Voor Mischa en Etty Hillesum gold dat niet. Zij waren potentieel geschikt voor arbeid (criteria: leeftijd en jonge vrouw zonder kinderen). In zijn boek Mischa’s spel stelt de historicus Jan Willem Regenhardt de interessante historische hypothese voor, dat Mischa Hillesum na enige tijd uit kamp Auschwitz naar Warschau zou zijn gedeporteerd om daar werk te verrichten. Helaas blijft het ook in zijn boek bij een reeks veronderstellingen, die zonder een adequate historische ondersteuning aan de lezer worden voorgezet.

Voor zijn zuster Etty is een dergelijke hypothese zelfs niet te formuleren. Het lijkt voorlopig het meest redelijke aan te nemen dat de plaats van overlijden Auschwitz-Birkenau was, omdat ze daar is aangekomen. De datum laten we voor wat hij is: van formeel-bureaucratische aard, ook al omdat ik niet bij voorbaat wil uitsluiten dat zij ná 30 november 1943 is omgekomen, bij voorbeeld in januari 1944, of reeds in de loop van september 1943.

Go to top

Aantekeningen bij De dood van Etty Hillesum

  • Etty Hillesum, Het werk 1941-1943. Uitgegeven onder redactie van Klaas A.D. Smelik. Tekstverzorging door Gideon Lodders en Rob Tempelaars. Zesde herziene en aangevulde druk. Balans, Amsterdam, 2012. Details: Het Werk.
  • Jan Willem Regenhardt, Mischa’s spel en de ondergang van de familie Hillesum. Balans, Amsterdam, 2012.
  • De dood van Etty Hillesum, in Auschwitz of elders?Gerrit Van Oord, “Historie en legende rondom het gezin van Louis Hillesum. Een beschouwing over Mischa’s spel en de ondergang van de familie Hillesum.” In Etty Hillesum in perspectief. (Etty Hillesum Studies 4.), Academia Press, Gent, 2012, 139-152. (Met literatuurverwijzingen.) Zie hier voor een overzicht van de serie.