Op dit weblog plaatste ik een aantal artikelen over het Colosseum in Rome. Zie de gelinkte titels hieronder. De posts bevatten illustraties in zwart-wit en soms in kleur. Het meest recente bovenaan.
Ongewone afbeeldingen van het Colosseum vindt men slechts bij toeval, in moeilijk toegankelijke archieven en in ‘onvindbare’ publicaties. Op zondag 11 maart jongstleden kreeg ik een aantal boeken toegestopt waaronder een catalogus waarin de tekeningen van de kunstenaar Gino Bonichi. Daaronder ook een tekening van het Colosseum van Scipione, want dat was zijn pseudoniem. Hij kwam ter wereld in Macerata in 1904. Hij overleed aan tuberculose in Rome, 29 jaar oud. Scipione was beeldend kunstenaar, maar schreef ook een tiental verdienstelijke verzen. Hij was onder meer bevriend met de letteraat Enrico Falqui en de dichter Giuseppe Ungaretti. Hij behoorde tot de eerste generatie kunstenaars van de beroemde Scuola romana.
Het Colosseum: een tekening
De hier gereproduceerde tekening stamt uit 1930. Zij is bijzonder, omdat de oostelijke kant van het monument wordt afgebeeld.
Het Colosseum, ca. 1930. 26 x 33 cm.
De meeste afbeeldingen zijn van de west- en zuidzijde van het gebouw en zijn omgeving. Voor een juist begrip: de westzijde is waar de kassa’s en de ingang zijn. De triomfboog van Constantijn staat ook aan deze kant. De zuidkant is waar men het monument verlaat. De kunstenaar heeft de omgeving van het monument in een onbestemd landschap veranderd. Volgens getuigenissen van tijdgenoten tekende Scipione onafgebroken, obsessief. Hier gaat het om een gewassen inkt tekening.
Het Colosseum: een foto
Ter vergelijking een foto van het Colosseum waarop men de situatie in 1935 kan zien vanuit ongeveer dezelfde gezichtshoek.
Het traject van de tram is in de loop van tachtig jaar niet of nauwelijks veranderd. De tram ter rechterzijde is op weg links af te slaan, in de richting van Caelius, om uit te komen bij het Circus Maximus. De huizen links bestaan niet meer. Men sloopte ze in 1936-37 om plaats te maken voor nieuwe bebouwing. Bij die werkzaamheden kwamen de resten van één van de gladiatorenscholen aan het licht. Men kan er nu in de diepte de archeologische opgravingen bewonderenvan de Ludus Magnus. Aan de rechterkant ziet men nog net een stukje van de Colle Oppio. De andere tram rijdt verder op de via Labicana in de richting van het plein San Giovanni, waar zich de Sint-Jan van Lateranen bevindt.
De hierboven afgebeelde tekening van Scipione is een studie voor het schilderij dat hij in 1931-1932 had voltooid, zie hieronder. Het behoort tot de vijf beroemde ‘vedute’ (panorama’s) op de eeuwige stad. De andere vier zijn: Piazza Navona, Piazza del Laterano, Ponte degli Angeli – Engelenbrug – en La via che porta a San Pietro.
Het Colosseum, ca. 1931. 35 x 42 cm. Olieverf op hout.
Stadsvernieuwer Mussolini
Het laatste schilderij (‘De weg naar de Sint-Pieter’) laat een stukje van de stad zien vóór de ‘stadsvernieuwer’ Benito Mussolini er de pikhouweel opzette (zie de foto’s op het web). Niet toevallig had de Duce de bijnaam ‘de grote pikhouweel’ gekregen. Die viel hem toe nadat hij in oktober 1936 met een slag van zijn houweel (‘piccone’) het startsein had gegeven voor de sloop van de middeleeuwse gebouwen die stonden op de plaats waar in de loop van 1937 de via della Conciliazione zou worden voltooid. Maar toen was de schilder Scipione al overleden.
Deze afbeelding komt uit het boek Roma giorno per giorno van Claudio Rendina (Newton e Compton editori, Roma, 2008). Velen zullen weten dat ‘giorno’ staat voor ‘dag’. De eerste dag waarvan Rendina de kroniek beschrijft is 21 april 753 v.Chr., de dag waarop volgens de legende Romolus de stad stichtte. Als laatste dag vermeldt hij dinsdag 29 april 2008. Tijdens de verkiezingen op de twee dagen ervoor (27 en 28) kozen de Romeinen Giovanni Alemanno tot burgemeester.
Daartussen liggen 590 pagina’s tekst op groot formaat afgedrukt en opgeluisterd door vele honderden illustraties. Voor de duidelijkheid: niet elke dag in het leven van de stad wordt in dit boek beschreven. Soms slaat de samensteller een jaar over. In veel gevallen vat hij de gebeurtenissen samen in een paar regels. De schrijver wijdde zijn leven aan de geschiedenis van Rome en legde die neer in een groot aantal boeken en artikelen. Zijn werk is voor een algemeen publiek zeer geschikt. Dat is een grote verdienste.
Het Colosseum een afbeelding
Op pagina 98 staat deze afbeelding afgedrukt.
Op het internet zijn de afbeeldingen van het Anphitheatrum Flavium, het Amfitheater van de Flaviërs, niet meer te tellen, maar vreemd genoeg was ik deze nog niet tegen gekomen.
Een driedimensionale reconstructie van Bruno Brizzi.
De auteur van de reconstructie is volgens het bijschrift in Rendina’s boek Bruno Brizzi. Wie dat was of is (naar ik hoop) heb ik niet kunnen achterhalen.
Een degelijke monografie
Brizzi wordt niet genoemd in de meer wetenschappelijk georiënteerde monografie Il Colosseo (Electa, 1999). De gerenommeerde classica Ada Gabucci had de redactie. Dit prachtige boek plaatst het Colosseum eerst in zijn stedebouwkundige context en vervolgens komen de belangrijkste thema’s aan de beurt. Dat zijn achtereenvolgens de gladiatoren, de architectuur van het monument en hoe de mechanismen, bij voorbeeld de beestenliften, in de tijd van de gladiatoren werkten. Natuurlijk ook het gebruik van het gebouw door de eeuwen heen. In het laatste hoofdstuk legt een auteur uit hoe de waterhuishouding van het amfitheater functioneerde.
Dit alles aangeboden in vijf hoofdstukken. die werden geschreven door zes auteurs. Er is een indrukwekkend aantal afbeeldingen van werktekeningen en planimetrieën tot reproducties van kunstwerken. Het boek geeft de stand van het archeologisch en historisch onderzoek tot aan het einde van de twintigste eeuw. Het is natuurlijk alleen nog antiquarisch te koop.
Aantekeningen bij Het Colosseum een afbeelding
Over het Colosseum bestaat een wikipedia artikel in het Nederlands. De Italiaanse en Engelse versies zijn echter aanzienlijk uitgebreider.
De oudhistoricus Jona Lendering schreef over het Colosseum een aantal goed leesbare pagina’s. Zie zijn boek Stad in marmer uit 2002, pp. 226-255.
Bruno Brizzi schreef een aantal mooie en gedegen boeken over Rome, de Tiber en de regio Lazio.
Het laatste schilderij (‘De weg naar de Sint-Pieter’) laat een stukje van de stad zien vóór de ‘stadsvernieuwer’ Benito Mussolini er de pikhouweel opzette (zie de foto’s op het web). Niet toevallig had de Duce de bijnaam ‘de grote pikhouweel’ gekregen. Die viel hem toe nadat hij in oktober 1936 met een slag van zijn houweel (‘piccone’) het startsein had gegeven voor de sloop van de middeleeuwse gebouwen die stonden op de plaats waar in de loop van 1937 de via della Conciliazione zou worden voltooid. Maar toen was de schilder Scipione al overleden.
