Ongewone afbeeldingen van het Colosseum vindt men slechts bij toeval, in moeilijk toegankelijke archieven en in ‘onvindbare’ publicaties. Op zondag 11 maart jongstleden kreeg ik een aantal boeken toegestopt waaronder een catalogus waarin de tekeningen van de kunstenaar Gino Bonichi. Daaronder ook een tekening van het Colosseum van Scipione, want dat was zijn pseudoniem. Hij kwam ter wereld in Macerata in 1904. Hij overleed aan tuberculose in Rome, 29 jaar oud. Scipione was beeldend kunstenaar, maar schreef ook een tiental verdienstelijke verzen. Hij was onder meer bevriend met de letteraat Enrico Falqui en de dichter Giuseppe Ungaretti. Hij behoorde tot de eerste generatie kunstenaars van de beroemde Scuola romana.
Een tekening van het Colosseum
De hier gereproduceerde tekening stamt uit 1930. Zij is bijzonder, omdat de oostelijke kant van het monument wordt afgebeeld. De meeste afbeeldingen zijn van de west- en zuidzijde van het gebouw en zijn omgeving. Voor een juist begrip: de westzijde is waar de kassa’s en de ingang zijn. De triomfboog van Constantijn staat ook aan deze kant.
De zuidkant is waar men het monument verlaat. Scipione heeft de omgeving van het monument in een onbestemd landschap veranderd. Volgens getuigenissen van tijdgenoten tekende Scipione onafgebroken, obsessief. Hier gaat het om een gewassen inkt tekening.
Een foto van het Colosseum
Ter vergelijking een foto van het Colosseum waarop men de situatie in 1935 kan zien vanuit ongeveer dezelfde gezichtshoek.
Het traject van de tram is in de loop van tachtig jaar niet of nauwelijks veranderd. De tram ter rechterzijde is op weg links af te slaan, in de richting van Caelius, om uit te komen bij het Circus Maximus. De huizen links bestaan niet meer. Men sloopte ze in 1936-37 om plaats te maken voor nieuwe bebouwing. Bij die werkzaamheden kwamen de resten van één van de gladiatorenscholen aan het licht. Men kan er nu in de diepte de archeologische opgravingen bewonderenvan de Ludus Magnus. Aan de rechterkant ziet men nog net een stukje van de Colle Oppio. De andere tram rijdt verder op de via Labicana in de richting van het plein San Giovanni, waar zich de Sint-Jan van Lateranen bevindt.
De hierboven afgebeelde tekening van Scipione is een studie voor het schilderij dat hij in 1931-1932 had voltooid, zie hieronder. Het behoort tot de vijf beroemde ‘vedute’ (panorama’s) op de eeuwige stad. De andere vier zijn: Piazza Navona, Piazza del Laterano, Ponte degli Angeli – Engelenbrug – en La via che porta a San Pietro.
Stadsvernieuwer Mussolini
Het laatste schilderij (‘De weg naar de Sint-Pieter’) laat een stukje van de stad zien vóór de ‘stadsvernieuwer’ Benito Mussolini er de pikhouweel opzette (zie de foto’s op het web). Niet toevallig had de Duce de bijnaam ‘de grote pikhouweel’ gekregen. Die viel hem toe nadat hij in oktober 1936 met een slag van zijn houweel (‘piccone’) het startsein had gegeven voor de sloop van de middeleeuwse gebouwen die stonden op de plaats waar in de loop van 1937 de via della Conciliazione zou worden voltooid. Maar toen was de schilder Scipione al overleden.
Aantekeningen bij Het Colosseum van Scipione Een ombekende tekening
- Giuseppe Appella, Scipione. 306 disegni, Edizioni della Cometa, Rome, 1984, p. 194.
- Valerio Rivosecchi, “Scipione”. Zie het hoofdstuk in: Netta Vespignani (red.), Nove maestri della Scuola Romana: Donghi, Fazzini, Ferrazzi, Mafai, Pirandello, Raphaël, Scipione, Trombadori, Ziveri, SEAT, Turijn, 1992, pp. 152-185.
Bijgewerkt op 3 november 2020
