Tag: Philip Mechanicus

Etty Hillesum en de jonge Stalin

Over het thema Etty Hillesum en de jonge Stalin heeft nog niemand een opstel geschreven. Wat volgt is niet meer dan een eerste verkenning.

Een telefoontje

In oktober 2010 ontving ik een email van een Italiaanse historicus van de fotografie. Hij vroeg of ik wist wie de drie heren waren wier portretten Etty Hillesum op de muur van haar kamer in de Gabriël Metsustraat had bevestigd.

Etty Hillesum in haar kamer, 1937 (?)

Dit is een van de twee ons bekende foto’s van Etty Hillesum in  haar kamer. Waarschijnlijk te dateren in 1937. Op deze foto staan in totaal vijf portretten van mannen afgebeeld: drie aan de wand en twee ingelijst op de tafel naast de rechterarm van Etty Hillesum. Het staat nu vast dat de heer met de baard en de geblokte (?) sjaal de jonge Stalin is. Wie de andere vier heren zijn is mij onbekend. Heel lang heb ik gedacht dat het derde portret van boven de dichter Rainer Maria Rilke voorstelde, maar na vergelijking met andere foto’s van Rilke lijkt het mij erg onwaarschijnlijk. De jacht op de identiteiten van de mannen aan de muur is geopend.

Foto’s van de jonge Stalin

Hieronder de andere foto waarop hij recht in de lens kijkt. Beide

Links de jonge Stalin op Etty Hillesums kamer

Signalementfoto’s van Stalin

signalementfoto’s werden gemaakt bij zijn arrestatie in 1902. Beide foto’s werden mij opgestuurd door Pino Blasone, die ik voor deze interessante vaststelling hartelijk dank. Hij gaf mij ook de bron: het boek uit 2007 van Simon Sebag Montefiore over de jonge Stalin, vertaald in het Italiaans in 2010. Ik kende het boek van Montefiore niet. Vorige week kreeg ik eindelijk de vertaling in handen en kon vaststellen dat Blasone gelijk had. Eind oktober had ik de foto’s overigens ook al op het internet gevonden. Bovendien staat een van de foto’s op het omslag van het boek van Montefiore. De precieze datering van de foto’s is niet zo eenvoudig. Het zou ook 1906 kunnen zijn.

Etty Hillesum over de jonge Stalin

Etty Hillesum schrijft in haar dagboek over Stalin op 10 juli 1942, hem op één lijn stellend met Hitler: “De ene keer is het een Hitler en de andere keer voor mijn part Iwan de Verschrikkelijke”. Kunnen we uit deze zin opmaken dat zij zich over de ware aard van Stalin geen illusies maakte? De Stalin van de foto in haar studeerkamer is 24 jaar oud. Hij bracht zijn tijd door met het organiseren van overvallen – waaraan hij zelf trouwns niet of zelden deelnam – om geld bijeen te brengen voor Lenin. Montefiore noemt Stalin in zijn boek een gangster. Het verhaal van de jonge Stalin moge dan niet zo bekend zijn, iedereen weet bij benadering wat hij op latere leeftijd heeft uitgespookt.

Waarom deze foto?

Waarom had Etty Hillesum een jeugdfoto van de ‘gangster’ schuin boven een portret van haar lievelingsdichter Rilke had opgeprikt? Wie naar een antwoord zoekt, dient allereerst met het historische tijdsbestek rekening te houden. In de jaren dertig waren velen in West Europa enthousiast over de ontwikkelingen in het nieuwe Rusland. Talloze journalisten en schrijvers reisden naar het land en publiceerden hun bevindingen. Ook de Nederlandse journalist Philip Mechanicus maakte in het begin in het begin van de jaren dertig een viertal reizen naar de Sovjet Unie (1929, 1931, 1932 en 1934) en rapporteerde over zijn ervaringen en waarnemingen in het Algemeen Handelsblad. Hij werd echter allengs kritischer en een visum voor zijn voorgenomen vijfde reis werd hem geweigerd.

Etty Hillesum zou met Mechanicus in de zomer van 1943 in kamp Westerbork bevriend raken. Rusland zal ongetijfeld onderwerp van gesprek zijn geweest, ook al omdat beiden de taal beheersten. In het Westerbork-dagboek van Mechanicus komt het thema Rusland regelmatig ter sprake.

Wat nu te zeggen over deze foto in verband met Hillesum? Weinig naar mijn gevoel. Het heeft niet zoveel zin te gissen naar wat Hillesum over Stalin dacht; in haar dagboeken en brieven treffen we niets aan waarop we onze oordelen zouden kunnen baseren. De enige voorzichtige conclusie kan zijn, dat Hillesum voor de gang van zaken in Rusland een grote belangstelling had en niet vooringenomen was. Met vragen over het Rusland van voor 1917 kon zij bij haar moeder terecht, die had immers aan den lijve ondervonden hoe de Tsaren over de joden dachten.

Aantekeningen

  • Simon Sebag Montefiore, The Young Stalin . Een Nederlandse vertaling verscheen in 2007: Stalins jeugdjaren. Van rebel tot rode tsaar.
  • Philip Mechanicus, Dagboek uit Westerbork, Amsterdam: Van Gennep, 1964.

Bijgewerkt op 2 november 2020

3 december 2010 2 Reacties

Philip Mechanicus van Triëst naar Palestina

De bootreis in 1933

Per boot reisde Philip Mechanicus van Triëst naar Palestina. Hij zette op 8 mei 1933 voet aan wal in Jaffa. Ongeveer een week eerder vertrok hij uit Triëst en deed op zijn zeereis naar Palestina onder andere Brindisi (Zuid-Italië) en  Larnaka (Cyprus) aan. Hij verbleef drie weken in Palestina en schreef over zijn bevindingen in zijn geliefde Algemeen Handelsblad. En hij kon rekenen op een grote schare lezers, die zijn reportages graag lazen.

Het verkeerde schip

Mechanicus wijdt de eerste twee van wat meer dan 20 reisverslagen zullen worden aan het schip en haar passagiers. Hij opent het eerste artikel met deze  woorden: “Ik ben op weg naar Palestina zit op het verkeerde schip.” Als ervaren journalist kent hij de trucjes om de nieuwsgierigheid van zijn lezers in het vaderland op te wekken. In de eerste alinea verhaalt hij over de aankomst in de Noord-Italiaanse havenstad: hij verwachtte zich in te schepen op de “Adria”, maar het werd een ander schip: de “Italia”. De reden waarom er een groter schip nodig was op deze lijn naar het Nabije Oosten, had volgens Mechanicus te maken met de “golf van antisemitisme, die sedert de revolutie van Hitler door Duitschland slaat en welke ook in andere landen van Europa haar invloed doet gelden”.

In geen van de teksten van of over Mechanicus was ik ooit op andere dan de bovengenoemde gegevens over deze reis gekomen. En in de bundel Palestijnse reisschetsen Een volk bouwt zijn huis staan wel enkele foto’s, maar niet van de Italia. Welnu, de afgelopen weken heb ik wat rondgeneusd in een studie over de lotgevallen van de Italiaanse Palestina pioniers die na de opkomst van het zionisme in Italië besloten naar het Beloofde land te vertrekken. Het boek behandelt de periode 1920-1940. Een deel van hen vertrok vanuit Triëst. Net als Philip Mechanicus. Ik besloot op zoek te gaan naar meer gegevens in Italiaanse bronnen en op het internet. Het eerste resultaat is een aantal gegevens over het stoomschip waarmee hij reisde.

Het schip Italia

Zijn ‘verkeerde’ schip bevond zich nog niet zolang onder de bijna 50 schepen van de Rederij Lloyd Triestino. De rederij bezat niet alleen een flinke vloot, maar ook een netwerk van ruim honderd agentschappen in de wereld, waaronder ook een in Amsterdam, want daar had Mechanicus geboekt, zoals hij in zijn eerste artikel vermeldt. Hij reisde op een schip dat in 1905 in opdracht van de rederij “La Veloce” was gebouwd door de Scheepswerf Nicolò Odero, beiden gevestigd in Genua. Lloyd Triestino was de zesde en tevens laatste eigenaar, want op 6 juli 1944 werd het door de bommen van een geallieerd vliegtuig in de haven van Triëst tot zinken gebracht. Het schip kwam de klap niet teboven. In 1950 werd zij gesloopt. In haar bijna veertigjarige diensttijd had de Italia alle wereldzeeën bevaren.

Haar naam was voluit te lezen op de voorsteven R.N. Italia: Regia Nave Italia. Het betrof een stoomschip van iets over de vijfduizend ton (5.018) en kon meer passagiers opnemen dan de Adria. De snelheid van de Italia was 13 knopen, wat meer dan 24 km per uur. Maar dat is voorlopig alles aan technische details over de Italia. Lengte. Hoogte. Breedte. Aantal bemanningsleden. Capaciteit passagiers. Geen informatie. Overigens, wat betreft de capaciteit: in elk geval meer dan 300, dat blijkt uit de opmerkingen van Mechanicus. Wat ik wel heb gevonden zijn drie foto’s van de Italia. De beste neem ik hierbij op. De afbeeldingen zijn eigendom van de verzamelaar Bozzo, die – hoe kan het anders – niet ver van Genua woont.

Terugreis over Rome

Over de terugreis van Mechanicus weet ik alleen dat hij via Rome per trein naar Amsterdam is gegaan. Nadere gegevens zijn onbekend. In neem aan dat hij in Brindisi aan wal is gegaan en de trein naar Rome heeft genomen. Een andere mogelijkheid was de haven van Napels. Voorlopig blijft het gissen. Het doet mij plezier dat Mechanicus de belangrijkste stad van het land waar ik nu al zolang woon met een bezoek heeft vereerd. Uit de mooie Mechanicus biografie van Koert Broersma weet ik dat hij helaas niet veel tijd heeft gehad om er rond te kijken.

Go to top

Aantekeningen bij Philip Mechanicus van Triëst naar Palestina

  • Philip Mechanicus, Een volk bouwt zijn huis: Palestijnse reisschetsen, 1933.
  • Koert Broersma, ‘Buigen onder de storm’. Levensschets van Philip Mechanicus 1889-1944, Van Gennep, Amsterdam 1993.
  • Van de Palestina reiziger Giorgio Voghera hier een verhaal.

Herzien op 9 februari 2021

7 november 2010 Reactie toevoegen