Onder de documenten op de tentoonstelling “De verdronkenen. Rome 16 oktober 1943”, “I Sommersi. Roma 16 ottobre 1943” (tot 18 februari 2024 in de Capitolijnse Musea) zag ik in een vitrine een vergeelde krantenpagina. Het artikel waarvoor de samenstellers aandacht vragen, kopt ‘Pogrom in Rome’. Het verscheen op 26 oktober 1943 in het illegale nationale dagblad l’Unità. De communistische krant was in 1924 opgericht door Antonio Gramsci, maar in 1927 uitgeweken naar Rijsel in Frankrijk. In Italië was de verspreiding van de krant daardoor zeer moeilijk en onregelmatig. In 1942 kwam het dagblad terug naar Italië en begon vanaf 1 juli weer te verschijnen. Nog steeds illegaal natuurlijk, tot de bevrijding van Italië in april 1945. Ik maakte van het vrij korte artikel een Pogrom in Rome een vertaling, die hieronder begint.
De titel en eerste alinea.
Pogrom in Rome
Sommigen dachten misschien dat de nazi’s het niet zouden hebben aangedurfd om in Rome een pogrom te organiseren. Dat zij genoegen zouden hebben genomen met de kort daarvoor opgezette roof van de 50 kilo goud, die de Joodse Gemeenschap, onder druk van een zeer bedreigend ultimatum, bijeenbracht.
Maar de pogrom kwam er toch, punctueel en ondanks de eeuwige en illusionaire optimisten. Hij kwam er ondanks degenen die nog steeds niet geloven in het barbaarse plan om iedere man, geschikt om te vechten en te werken, uit Rome weg te voeren. Dezelfde lui die nog steeds niet geloven in een op handen zijnde nieuwe Bartholomeusnacht.
Het is al gebeurd in Duitsland, Oostenrijk, Tsjechoslowakije, Polen en trouwens in heel Europa, in de door de nationaalsocialisten onderworpen landen. Ze werden bezet in naam van de beestachtigste aberratie die een menselijke brein kon bedenken; in naam van een racisme dat de meest wrede belediging is van de menselijke waardigheid en in naam waarvan in de straten en wijken van Rome de mensenjacht is geopend.
Met een ijzige brutaliteit werden in alle haast complete families in de voor de racistische klopjacht gereedstaande vrachtwagens geladen. Invalide oude mensen, zuigelingen, zieken en uit het ziekenhuis weggesleepte pas bevallen moeders en hun babies. In afwachting van deportatie werden zij allemaal naar het Collegio Militare gebracht. De huizen die de weggesleepte bewoners achterlieten, werden intussen door de knechten van Hitler geplunderd en vernield.
Als vee
Meer dan duizend slachtoffers laadden de nazi’s als vee in goederenwagons. In afwachting van de hervatting van de onderbroken spoorwegverbindingen werden zij, bijeengepakt in een beestachtige promiscuïteit, in de hermetisch afgesloten wagons aan hun lot overgelaten.
Het Italiaanse volk gaf blijk van dezelfde solidariteit, die het reeds vanaf het begin van de van de fascisten had gedemonstreerd. Dit volk eist recht en vergelding voor deze misdadige acties tegen weerloze en onschuldige mensen, die men wil isoleren van de rest van de bevolking op grond van de illusionaire overtuiging van raciale minderwaardigheid, die alleen leeft in de perverse geest van Hitler. Wat er is gebeurd, was echter een generale repetitie voor het lugubere plan om uit Rome niet alleen de Joden weg te voeren, maar alle Romeinen.
Tegen dit ongehoorde geweld moet men zich met alle krachten verzetten. Elke Romein beschouwe zich persoonlijk als gemobiliseerd om zichzelf, zijn familie en zijn huis te beschermen. Dat is de enige manier om te voorkomen dat de nationaalsocialisten ook Rome met de grond gelijk maken.
Het lot van de Romeinse Joden zal ook het lot zijn van de Romeinen als wij werkeloos en passief het geweld van de bezetter ondergaan.
Commentaar
- De anonieme schijver van het artikel gebruikt het woord ‘pogrom’ niet correct. De razzia van zaterdag 16 oktober was het werk van de nationaalsocialisten. Van de SS om precies te zijn. Een pogrom historisch gesproken was een aanval op een Joodse gemeenschap uitgevoerd door een merendeels uit boeren bestaande bevolking. Niet zelden aangejaagd door de autoriteiten. Over de vele pogroms in Rusland in de periode 1880 – 1914 verschenen regelmatig berichten in de West-Europese persorganen. Het verschijnsel was dus bekend bij de geïnformeerde krantenlezer. De auteur van het hier vertaalde artikel appelleerde aan een in het ‘collectieve geheugen’ aanwezig veronderstelde kennis. Dat hij het woord een andere invulling gaf, diende zijn politieke doel. De voorlaatste alinea roept op tot actief verzet tegen de nazi bezetter.
- Het gaat de auteur erom de brutale misdadigheid van de nationaalsocialisten aan te tonen. De nazi’s moeten zo negatief mogelijk woorden voorgesteld, des te meer kans maakt de oproep tot verzet. Lexikaal zet hij daarvoor een groot aantal negatieve adjectieven in, gecombineerd met negatieve substantieven. Het bijvoeglijk naamwoord ‘beestachtig’ wordt zelfs vaker gebruikt.
- De Bartholomeusnacht. Deze op het eerste gezicht vergezochte verwijzing krijgt betekenis als men denkt aan het feit dat een zeer groot deel van de Italiaanse katholieken welwillend stond tegenover het fascistische regiem. Dat gold in nog belangrijker mate voor de clerus, voorop het Vaticaan.
Aantekeningen bij Een Pogrom in Rome in 1943
- De tekst fotografeerde ik op 31 oktober 2023 tijdens mijn bezoek aan de tentoonstelling “I Sommersi. Roma 16 ottobre 1943” die men tot 18 februari 2024 in de Capitolijnse Musea kan zien. Lezers van het werk van Primo Levi (1919-1987) zullen direct denken aan diens boek I sommersi e i salvati dat eerst verscheen in 1986. Uitgeverij Meulenhoff publiceerde een Nederlandse vertaling De verdronkenen en de geredden: essays in 1991.
- Het tussenkopje ‘Als vee’ heb ik toegevoegd om redenen van leesbaarheid.
- Zie hier over de Bartholomeusnacht een wikipedia-pagina (nl).
