Passie, Recht en Vrijheid zijn de woorden die de Siciliaanse fotografe Letizia Battaglia (geboren in 1935) tot het Leitmotif van haar leven heeft gemaakt. Ze verwijzen naar universele waarden. Het woord Passie in de titel refereert naar de persoon van de fotografe, naar de wijze waarop zij in het leven staat. Het duidt op haar idealen op individueel en maatschappelijk gebied, op hoe zij enthousiast en energiek heeft getracht ze te verwezelijken.
Aanvankelijk stelde zij haar creatieve talent in dienst van de strijd tegen de maffia, georganiseerde misdaad. Vanaf het einde van de jaren tachtig aanvaardde zij een politieke functie en begon zich als wethouder concreet in te zetten voor een op verandering en verbetering gericht beleid in haar geboortestad Palermo.
De titel van dit stukje verwijst naar de monografie die werd samengesteld door de redactie van de Amerikaanse uitgeverij Aperture en in 1999 gepubliceerd: Letizia Battaglia: Passion Justice Freedom. Photographs of Sicily. De afbeeldingen in het boek zijn geselecteerd uit de kernperiode van haar carrière: de jaren tachtig en negentig. In haar inleidende essay “Battaglia in Black and White” presenteert Melissa Harris de belangrijkste feiten van het leven en de carrière van de fotografe. In een aantal welgekozen citaten laat zij de kunstenares aan het woord.
Het boek
Het eerste deel gunt ons een blik op de bewoners van Palermo. Op hun leven vastgelegd in momenten van geluk en liefde, van feestelijk bijeenzijn, van religieuze devotie en begrafenisrituelen. Uit de keuze wat wel en wat niet te fotograferen blijkt de politiek-maatschappelijke visie van de fotografe. Voor haar lens verschijnen de personen wier leven zich aan de onderkant van de samenleving afspeelt en voor wie zij zich later politiek zou inzetten.
Het tweede deel van het boek begint met een essay van Alexander Stille:
“Twenty Years of Mafia: A Visual Chronicle” (pp. 82-91). Op pagina 83 wordt de kijker geconfronteerd met de beroemde foto uit 1982 van een jongen met een pistool en een nylonkous over het gezicht. Het mag dan een speelgoedpistool zijn geweest, de dramatische foto’s die volgen verdringen dit detail uit de gedachten van de kijker.
De journalist en historicus Stille geeft in zijn opstel een gedetailleerd en nauwkeurig overzicht van de bloedige periode van moord en terreur in de straten van Palermo – Battaglia gebruikt de term ‘burgeroorlog’ –, die in 1992 culmineert in de moord op de onderzoeksrechters Giovanni Falcone en Paolo Borsellino. Achteraf gezien betekende dit jaar een keerpunt, want de gebeurtenissen brachten een bewustwordingsproces op gang dat tot op de dag van vandaag doorwerkt.
Piersanti Mattarella
De moord op de politicus Piersanti Mattarella op 6 januari 1980 (zie p. 87) verbindt het verleden met het heden. Mattarella was toen de President van de regio Sicilië en bevorderde een anticorruptie en antimaffia politiek. Hij was een politicus van christendemocratische huize en progressief georienteerd. Dat geldt ook voor zijn zes jaar later (1941) geboren broer Sergio Mattarella, die na de moordaanslag besloot in de politiek te gaan. Op 31 januari 2014 koos het parlement Sergio Mattarella tot President van de Italiaanse Republiek. ‘Met de dood van [Piersanti] Mattarella dachten wij dat het dieptepunt was bereikt, maar het was slechts het begin’, aldus Battaglia. Mattarella was een van de vele honderden slachtoffers – maffiosi en politici en onschuldigen – die nog zouden sterven door de kogels van de door maffiabazen betaalde killers.
De omslagfoto
Op de omslag van het boek heeft de Aperture-redactie een foto van Rosaria Schifani afgedrukt, toen 22 jaar oud. Zij werd op 23 mei 1992 weduwe want ze was getrouwd met de agent Vito Schifani die de dood vond 
bij de Maffia bij de aanslag op die dag op rechter Giovanni Falcone. Vijf mensen werden vermoord: Falcone, zijn vrouw en de drie agenten die hen moesten beschermen. Tijdens de kerkdienst hield de jonge weduwe een legendarische rede. Tot de aanwezigen, waaronder naar haar overtuiging ook leden van de maffia, sprak zij onder meer deze woorden : ‘… ik vergeef jullie, maar alleen als ook jullie bereid zijn te knielen, als je de moed toont te willen veranderen.’ Zij voegt daar echter aan toe: ‘Maar zij veranderen niet, ze willen niet veranderen.’
Twintig jaar later, in 2012, komt zij opnieuw aan het woord. Haar overtuiging dat er niets is veranderd, is sterker geworden: ‘Meer dan ooit ben ik er zeker van, dat er nooit iets zal veranderen: het zit in het hoofd van de Sicilianen, van de Italianen, zij blijven altijd hetzelfde. Zeker, het gaat er mij niet om Sicilië aan het kruis te nagelen, want heel het land is medeplichtig.’ De gebeurtenissen in het Italië van vandaag lijken haar gelijk te geven. Slechts één voorbeeld: in Rome is dit jaar schandaal ‘Mafia Capitale’ – Maffia Hoofdstad – tot uitbarsting gekomen: tot diep in de gelederen van de stedelijke politiek en de bureaucratie blijkt de corruptie te zijn doorgedrongen.
Aan Letizia Battaglia werden buiten Italië diverse belangrijke fotografie-awards toegekend. Zij hield op 21 april 2015 een lectio magistralis in het museum MAXXI in Rome. Zie Youtube.
Aantekeningen bij Letizia Battaglia Passie Recht en Vrijheid
- Wie geïnteresseerd is in deze fraaie monografie kan terecht op de site van Abebooks (link ISBN 9780893818050) of desgewenst met mij contact opnemen.
- De termen ‘Giustizia’ en ‘Libertà’ hebben ook een precieze historische achtergrond. Ze verwijzen naar de antifascistische verzetsbeweging die in 1929 te Parijs werd opgericht door Italiaanse bannelingen.
- Oscar van Gelder schreef over Letizia Battaglia op zijn blog.