Vanaf 1919 veroverden de fascistische knokploegen steeds meer terrein. Wapenstok en wonderolie waren twee van de instrumenten van een agressieve terreur die men inzette tegen politieke tegenstanders. Dezelfde zwarthemden bemanden de mars op Rome eind oktober 1922. Wapenstok wonderolie en fascisme waren onlosmakelijk verbonden bij de toeëigening van de politieke macht.
Begin 1923 slaagde de regering Mussolini er in de niet zelden onwillige ‘squadristi’ naar zijn hand te zetten. Zij werden opgenomen in een gewapende militie die direct onder zijn bevel stond.
Terreur en intimidatie
Het gebruik van ‘wonderolie’ – Olio di ricino – door de fascistische knokploegen (squadristi) tijdens de eerste jaren van de dictatuur diende om de politieke tegenstanders te vernederen. Zij noemden dit de ‘zuivering van de subversiveling’. Men dwong het slachtoffer een grote hoeveelheid wonderolie te drinken: zo’n driekwart liter. Die kreeg als gevolg daarvan onbedwingbare diaree aanvallen. De fascisten dwongen hem bovendien zijn broek aan te houden waarvan de pijpen werden dichtgebonden, zodat het slachtoffer zich van zijn ontlasting niet kon bevrijden. Vaak voerde men de actie uit in het openbaar. Was hij getrouwd dan gebeurde dit ook wel in het bijzijn van zijn echtgenote, wat de vernedering nog eens vergrootte. De symbolische boodschap was duidelijk: ‘de tegenstander doet het in zijn broek en is dus geen echte kerel’.
Berucht en vandaag nog niet vergeten, was de uitdrukking ‘manganello e olio di ricono’, ‘wapenstok en wonderolie’. Want behalve wonderolie gebruikten de knokploegen de wapenstok om hun tegenstanders af te ranselen. En de antifascisten die zich tegen de agressie en vernederingen poogden te verzetten, bekochten dit veelal met de dood.
RESULTATEN VAN DE WONDEROLIEKUUR
Voor de kuur – Tijdens de kuur – Na de kuur
Beschrijving van de propagandistische ansichtkaart: Een communist zwaait zijn rode vlag en vertrapt de Italiaanse. Een fascist komt toegerend. Hij heeft een wapenstok en een fles wonderolie, die hij leegt in de keel van de communist. Het werkt: de vroegere aardsvijanden zwaaien broederlijk de Italiaanse vlag met het wapen van het koningshuis Savoya.
Wonderolie in film
Twee Italiaanse regisseurs hebben wonderolie-scènes in hun films opgenomen. Federico Fellini in Amarcord (1973) en Dino Risi in Marcia su Roma (1962).
Fellini. Voor de scène in Amarcord zie hier. (Italiaans met Engelse ondertitels) In dit fragment zijn alle hierboven opgesomde denigrerende elementen aanwezig.
Risi. Voor de scène waarin de rechter de olie drinkt, zie hier (Franse ondertitels). De rechter had ooit de twee zwarthemden veroordeeld tot gevangenisstraf. Nu zij aan de macht zijn, slaan zij terug en dwingen hem wonderolie te drinken. Maar de rechter is hun intellectueel verre de baas, leest ze de les en wijst ze de deur. Regisseur Risi had bij het maken van zijn speelfilm de opzet de fascistische mars op Rome belachelijk te maken. Hij slaagde daarin zeer wel. Twee brillante Italiaanse acteurs in deze scène: Vittorio Gassman en Ugo Tognazzi.
Aantekeningen bij Wapenstok, wonderolie en fascisme
- De knokploegen werden ‘squadristi’ genoemd. Ze ontstonden als ‘fasci di combattimento’. letterlijk: gevechtsbundels; ‘fascio’ = bundel, groep. kader.
- Voor de film van Dino Risi klik hier voor deel I. (Italiaans)
- Voor de film van Federico Fellini klik hier (compleet, Italiaans).
- Zie: Mimmo Franzinelli, Squadristi. Protagonisti e tecniche della violenza fascista 1919-1922, Mondadori, Milano 2003. Herdruk Feltrinelli, Milaan 2019.
