Categorie: Colosseum

Men noemt het Colosseum in Rome wel het visitekaartje van Italië. Het monument is een onuitputtelijke bron voor legenden, verhalen, gedichten, essays en wetenschappelijke monografieën. En zonder twijfel één van de juwelen van de Romeinse Oudheid.

het Colosseum in Rome
Het Colosseum in de jaren twintig van de 20° eeuw.

Deze foto komt uit het boek van Eugen Poppel, Italien in Bildern, Berlin: August Scherl, 1927, p. 12.  Het boek is antiquarisch eenvoudig te verwerven.

Gianni Rodari

De afbeelding rechts is de kaft van een bundel verhalen voor kinderen van Gianni Rodari die in 1977 in een Duitse vertaling verscheen. Ik heb uit louter esthetische overwegingen de titel Ich verzieh mich zu den katzen weggesneden. Het is de vertaling van Rodari’s verhaal “Vado via con i gatti”.

Geplaatst op

Het Colosseum van Scipione : een tekening

Gino Bonichi

Ongewone afbeeldingen van het Colosseum vindt men slechts bij toeval, in moeilijk toegankelijke archieven en in ‘onvindbare’ publicaties. Op zondag 11 maart jongstleden kreeg ik een aantal boeken toegestopt waaronder een catalogus waarin de tekeningen van de kunstenaar Gino Bonichi. Daaronder ook een tekening van het Colosseum van Scipione, want dat was zijn pseudoniem. Hij kwam ter wereld in Macerata in 1904. Hij overleed aan tuberculose in Rome, 29 jaar oud. Scipione was beeldend kunstenaar, maar schreef ook een tiental verdienstelijke verzen. Hij was onder meer bevriend met de letteraat Enrico Falqui en de dichter Giuseppe Ungaretti. Hij behoorde tot de eerste generatie kunstenaars van de beroemde Scuola romana.

Colosseum: een tekening

De hier gereproduceerde tekening stamt uit 1930. Zij is  bijzonder, omdat de oostelijke kant van het monument wordt afgebeeld.

Het Colosseum van Scipione
Het Colosseum, ca. 1930. 26 x 33 cm.

De meeste afbeeldingen zijn van de west- en zuidzijde van het gebouw en zijn omgeving. Voor een juist begrip: de westzijde is waar de kassa’s en de ingang zijn. De triomfboog van Constantijn staat ook aan deze kant. De zuidkant is waar men het monument verlaat.  De kunstenaar heeft de omgeving van het monument in een onbestemd landschap veranderd. Volgens getuigenissen van tijdgenoten tekende Scipione onafgebroken, obsessief. Hier gaat het om een gewassen inkt tekening.

Colosseum: een foto

Ter vergelijking een foto van het Colosseum waarop men de situatie in 1935

Het Colosseum in 1935.

kan zien vanuit ongeveer dezelfde gezichtshoek. Het traject van de tram is in de loop van tachtig jaar niet of nauwelijks veranderd. De tram ter rechterzijde is op weg links af te slaan, in de richting van Caelius, om uit te komen bij het Circus Maximus. De huizen links bestaan niet meer. Men sloopte ze in 1936-37 om plaats te maken voor nieuwe bebouwing. Bij die werkzaamheden kwamen de resten van één van de gladiatorenscholen aan het  licht. Men kan er nu in de diepte de archeologische opgravingen bewonderenvan de Ludus Magnus. Aan de rechterkant ziet men nog net een stukje van de Colle Oppio. De andere tram rijdt verder op de via Labicana in de richting van het plein San Giovanni, waar zich de Sint-Jan van Lateranen bevindt.

De hierboven afgebeelde tekening van Scipione is een studie voor het schilderij dat hij in 1931-1932 had voltooid, zie hieronder. Het behoort tot de vijf beroemde ‘vedute’ (panorama’s) op de eeuwige stad. De andere vier zijn: Piazza Navona, Piazza del Laterano, Ponte degli Angeli – Engelenbrug – en La via che porta a San Pietro.

Het Colosseum, ca. 1931. 35 x 42 cm. Olieverf op hout.

 

Stadsvernieuwer Mussolini

La Spina gezien vanuit het Vatikaan

Het laatste schilderij (‘De weg naar de Sint-Pieter’) laten een stukje van de stad zien vóór de ‘stadsvernieuwer’ Benito Mussolini er de pikhouweel opzette (zie de foto’s op het web). Niet toevallig had de Duce de bijnaam ‘de grote pikhouweel’ gekregen. Die viel hem toe nadat hij in oktober 1936 met een slag van zijn houweel  (‘piccone’) het startsein had gegeven voor de sloop van de middeleeuwse gebouwen die stonden op de plaats waar in de loop van 1937 de via della Conciliazione zou worden voltooid.

Maar toen was de schilder Scipione al overleden.

Ga naar boven

Aantekeningen bij Het Colosseum van Scipione : een tekening

  • Giuseppe Appella, Scipione. 306 disegni, Edizioni della Cometa, Rome, 1984, p. 194.
  • Valerio Rivosecchi, “Scipione”. Zie het hoofdstuk in: Netta Vespignani (red.), Nove maestri della Scuola Romana: Donghi, Fazzini, Ferrazzi, Mafai, Pirandello, Raphaël, Scipione, Trombadori, Ziveri, SEAT, Turijn, 1992, pp. 152-185.

Bijgewerkt op 3 november 2020

Print Friendly, PDF & Email
Geplaatst op

Het Colosseum een afbeelding en twee boeken

Rome dag voor dag

Deze afbeelding komt uit het boek Roma giorno per giorno van Claudio Rendina (Newton e Compton editori, Roma, 2008). Velen zullen weten dat ‘giorno’ staat voor ‘dag’. De eerste dag waarvan Rendina de kroniek beschrijft is 21 april 753 v.Chr., de dag waarop volgens de legende Romolus de stad stichtte. Als laatste dag vermeldt hij dinsdag 29 april 2008. Tijdens de verkiezingen op de twee dagen ervoor (27 en 28) kozen de Romeinen Giovanni Alemanno tot burgemeester.

Daartussen liggen 590 pagina’s tekst op groot formaat afgedrukt en opgeluisterd door vele honderden illustraties. Voor de duidelijkheid: niet elke dag in het leven van de stad wordt in dit boek beschreven. Soms slaat de samensteller een jaar over. In veel gevallen vat hij de gebeurtenissen samen in een paar regels. De schrijver wijdde zijn leven aan de geschiedenis van Rome en legde die neer in een groot aantal boeken en artikelen. Zijn werk is voor een algemeen publiek zeer geschikt. Dat is een grote verdienste.

Het Colosseum een afbeelding

Het Colosseum een afbeelding
Een driedimensionale reconstructie van Bruno Brizzi.

Op pagina 98 staat deze afbeelding afgedrukt.

Op het internet zijn de afbeeldingen van het Anphitheatrum Flavium, het Amfitheater van de Flaviërs, niet meer te tellen, maar vreemd genoeg was ik deze nog niet tegen gekomen.

De auteur van de reconstructie is volgens het bijschrift in Rendina’s boek Bruno Brizzi. Wie dat was of is (naar ik hoop) heb ik niet kunnen achterhalen.

Een degelijke monografie

Brizzi wordt niet genoemd in de meer wetenschappelijk georiënteerde monografie Il Colosseo (Electa, 1999). De gerenommeerde classica Ada Gabucci had de redactie. Dit prachtige boek plaatst het Colosseum eerst in zijn stedebouwkundige context en vervolgens komen de belangrijkste thema’s aan de beurt. Dat zijn achtereenvolgens de  gladiatoren, de architectuur van het monument en hoe de mechanismen, bij voorbeeld de beestenliften, in de tijd van de gladiatoren werkten. Natuurlijk ook het gebruik van het gebouw door de eeuwen heen. In het laatste hoofdstuk legt een auteur uit hoe de waterhuishouding van het amfitheater functioneerde.

Dit alles aangeboden in vijf hoofdstukken. die werden geschreven door zes auteurs. Er is een indrukwekkend aantal afbeeldingen van werktekeningen en planimetrieën tot reproducties van kunstwerken. Het boek geeft de stand van het archeologisch en historisch onderzoek tot aan het einde van de twintigste eeuw. Het is natuurlijk alleen nog antiquarisch te koop.

Aantekeningen bij Het Colosseum een afbeelding

  • Over het Colosseum bestaat een wikipedia artikel in het Nederlands. De Italiaanse en Engelse versies zijn echter aanzienlijk uitgebreider.
  • De oudhistoricus Jona Lendering schreef over het Colosseum een aantal goed leesbare pagina’s. Zie zijn boek Stad in marmer uit 2002, pp. 226-255.

 

Print Friendly, PDF & Email
Geplaatst op

Een leeg Colosseum betreden: gelukt!

Wie een leeg Colosseum betreden wil, moet behoren tot het personeel of de bewaking. Een politica of politicus van wereldfaam hoeft ook niet in de rij te staan om een ticket te kopen.

In een lange rij

Vanmorgen om kwart voor acht, drie kwartier vóór de kassa’s open gaan, stond er al een flinke rij mensen te wachten bij de dranghekken van Italië’s beroemdste amphitheater. Niet lang na 8.30 uur neemt het publiek gulzig bezit van het Romeinse monument. Ik haastte me naar binnen, want ik had bedacht dat ik vóór de invasie in de gelegenheid zou zijn een paar foto’s te maken van een Colosseum zonder bezoekers. Een buitenkansje.

Er worden jaarlijks miljoenen foto’s gemaakt van Flavius’ Amfitheater, maar om een afbeelding van dit monument zonder publiek te bemachtigen moet je de president van Amerika zijn, in het Colosseum werken of als professionele fotograaf met een bepaalde opdracht toegang hebben verkregen. Ik behoor tot geen van deze drie categorieën, niettemin ben ik er vanmorgen in geslaagd enkele plaatjes zonder publiek te schieten. De kwaliteit is niet overtuigend, want ik ben geen fotograaf en bovendien staat de meizon op dit uur van de dag nog laag en veroorzaakt schaduwen als je met je rug naar het westen staat.

Een leeg Colosseum betreden: gelukt!
Zuidring van het Colosseum, zaterdag 24 mei 2014, 8.00 uur. (Klik op de foto om te vergroten.)

De noordelijke gallerij

Hieronder een detail van de uitgestorven gallerij aan de noordzijde van het monument. Heel goed te zien is het ingepakte verblijf waar de (over)vermoeide suppoosten uitrusten en hun sigaretje roken. Wie vandaag het Colosseum heeft bezocht, zal zich gewaar geworden zijn van de stijgers die aan de noord-westelijke buitenzijde zijn opgetrokken. Dat is aan de kant van het Metrostation. Telkens als er een deel van de restauratiewerkzaamheden – vooral een schoonmaakbeurt – gereed is gekomen schuiven de stijgers een stukje op. Maar de foto hieronder laat zien dat er ook aan de binnenzijde wordt gewerkt.

Een leeg Colosseum betreden: gelukt!
Gang op de eerste verdieping, noordzijde, zaterdag 24 mei 2014, 8.00 uur. (Klik op de afbeelding om te vergroten.)

Gesponsorde restauratie

De restauratie wordt gefinancieerd door de schoenenfabrikant Tod’s. Zie hier een informatief artikel in de Washington Post van 5 december 2013. De bezoekers zullen nog ruim twee jaar (tot 2017) tegen de stijgers aan moeten kijken, maar gelukkig beslaan zij slechts een klein gedeelte van Italië’s meest geliefde monument. Van de 25 miljoen euro die Tod’s  voor de restauratie beschikbaar stelt, besteedt men 10% aan een service-centrum. Waar dat gaat komen is mij nog niet duidelijk geworden.

Bijgewerkt in augustus 2021.

Ga naar boven

Aantekeningen bij Een leeg Colosseum betreden

  • In 2008 heb ik voor een Romeinse uitgever een toeristisch boekje over Rome in het Nederlands vertaald: Romolo Augusto Staccioli, Rome toen en nu. Rome: Vision, 2008. Toen het gedrukt was en een exemplaar kreeg toegestuurd,  ontdekte ik dat mijn naam als vertaler ontbrak, jawel!
  • Het bevat natuurlijk een hoofdstukje over het Colosseum.
  • Jaren later vertaalde ik een kinderboekje over het monument: Valerio Sailis, Het Colosseum: Het verhaal van een gladiator. Apeiron Editori, Sant’Oreste 2016. Zie voor mijn andere vertalingen hier.
Print Friendly, PDF & Email
Geplaatst op

Federigo Tozzi het Colosseum en een foto

Een foto

Deze opmerkelijke foto van het Colosseum vond ik in een mooi geïllustreerd boek uit 2010 over de Italiaanse schrijver Federigo Tozzi (1883-1920).  De Tozzi-kenner Marco Marchi stelde het samen naar aanleiding van de negentigste sterfdag van de Siënese romancier. 

Federigo Tozzi het Colosseum een foto
Het Colosseum

De foto bevond zich in het fonds van de Romeinse uitgeverij “Edizioni d’Arte Pandimiglio”, die was gevestigd in Via di Capo le Case 34-38 (in de buurt van Piazza di Spagna) en zich toelegde op het uitgeven van afbeeldingen van kunstwerken en monumenten. De uitgeverij bestaat niet meer. Het Colosseum is hier gefotografeerd vanuit het zuid-westen. Op de foto zijn geen mensen of dieren te zien, noch voertuigen.

De foto bevindt zich momenteel in de nalatenschap van de auteur die in 1914 met zijn gezin van Siena naar Rome was verhuisd. Hij overleed daar in maart 1920 aan een longontsteking. Hij werd slechts 37 jaar. Daarmee werd een veelbelovende schrijverscarrière vroegtijdig onderbroken.

Tozzi in Rome

Tozzi woonde vanaf het najaar van 1916 in Via di Gesù, die op een ongeveer kwartier loopafstand ligt van het Colosseum. Formeel althans woonde hij daar, want in die tijd liepen de spanningen in het huwelijk met Emma zo hoog op, dat hij besloot ergens anders te gaan wonen. Uit de herinneringen van hun (enige) zoon Glauco blijkt overigens dat het contact tussen de echtelieden zeer hecht bleef. De schrijver stierf dan ook thuis, in Via di Gesù op de eerste lentedag van dat jaar.

Tozzi schrijft in een van zijn aantekeningenboekjes over het Colosseum. Deze ‘taccuini’ werden in 1981 met zorg uitgegeven door zijn toegewijde zoon. We vinden de volgende aantekeningen in ‘taccuino XVI’ (1918):

Het Colosseum op zondag: soldaten, kostschoolmeiden, kwajongens die een spel met platte stenen spelen, verliefde stellen. In de gaten in het stuk marmer waarop ik zit, is wat regenwater achtergebleven. Weinig kraaien. […] Dicht langs het Colosseum rijden karren beladen met wijn; ze komen uit de richting van San Giovanni.

Wellicht heeft Tozzi op een van zijn wandelingen door de stad de foto van het beroemde monument gekocht. De aantekening kunnen we dateren in het vroege voorjaar, want de kans op achtergebleven regenwater in de zomer immers aanzienlijk kleiner. Dat hij soldaten noemt is niet vreemd, want het was het laatste oorlogsjaar.

De Romeinse carretti

De karren die Tozzi voorbij zag komen waren in die periode in gebruik voor het vervoer van goederen. Ze werden getrokken door een paard of een ezel. In het Italiaans werden ze ‘carretto romano’ of ‘barroccio’genoemd. De met wijn beladen karren, carretti a vino, kwamen uit de Castelli Romani en waren doorgaans beladen met 8 vaten van elk 60 liter.

Federigo Tozzi het Colosseum een foto
Een fraai voorbeeld van paard en wagen voor het vervoer van vaten wijn.

Om naar Rome te komen namen ze de via  Appia. Ze kwamen de stad binnen door de Poort van San Giovanni.

Ga naar boven

Aantekeningen bij Federigo Tozzi het Colosseum

  • Federigo Tozzi, Cose e persone. Inediti e altre prose, a cura di Glauco Tozzi, Valecchi, Firenze 1981, pp. 405-406.
  • Marco Marchi (red.), Stagioni di Tozzi, Le Lettere, Firenze 2010. De afbeelding vindt u op pagina 210.

Bijgewerkt in december 2020.

Print Friendly, PDF & Email
Geplaatst op

Het Colosseum blijft overeind en Rome voortbestaan

Dat het Colosseum zou verdwijnen, lijkt ons vandaag de dag ondenkbaar. Bij dreigend gevaar zal de Italiaanse regering zonodig onmiddellijk een legereenheid opstellen. Het is immers niet alleen een wereldberoemd nationaal monument, maar ook een economische factor van belang. Toch bestond lang geleden de vrees voor zijn verdwijnen en de daarmee ondergang van de stad. Daarom bezwoer men het gevaar met uitspraken als het Colosseum blijft overeind en Rome voortbestaan.

Het Colosseum blijft overeind en Rome bestaan
Ets van G. Le Brun, de arena van het Colosseum.

Over het Colosseum kan men in de literatuur allerlei legenden en curiosa vinden. Bijvoorbeeld dit epigram  Beda, een Angelaksische monnik, kerkleraar en heilige.

Quandiu stabit Colyseus stabit et Roma
et Quandiu cadet Colyseus cadet et Roma
Quandiu cadet Roma cadet et mundus.

Een Italiaanse vertaling kreeg ik toegestuurd van een vriend:

Fino a quando starà in piedi il Colosseo starà in piedi anche Roma
Quando cadrà il Colosseo cadrà anche Roma
Quando cadrà Roma cadrà anche il mondo.

Een Nederlandse vertaling lijkt hier overbodig.

In welke van de werken van de heilige Beda dit puntdicht voorkomt kan ik niet zeggen. Beda leefde in de achtste eeuw na Chr. en het kan niet ontkend worden, dat hij het na meer dan tien eeuwen bij het rechte eind had: Rome is in tact gebleven. En aangezien er in de komende jaren door een sponsor ten behoeve van het onderhoud en voor een opknapbeurt rond vijfentwintig miljoen euro in het Colosseum zal worden geïnvesteerd, zal het ook met de eeuwige stad voorlopig wel goed gaan.

De afbeelding van G. Le Brun lijkt inderdaad een gezicht op de arena van het Romeinse Amfitheater, maar ik heb nog geen bevestiging kunnen vinden.

Ga naar boven

Aantekeningen bij Het Colosseum blijft overeind

  • Over Beda deze wikipediapagina.
  • Over het Romeinse Amfitheater bestaat een omvangrijke literatuur in een groot aantal talen. Sinds het Colosseum de status van nationaal monument kreeg, kun je er niet meer zomaar binnen wandelen.
Print Friendly, PDF & Email