De Ferrarese katten van Torquato Tasso. Een klein poëtisch juweeltje.

Lang geleden

Gedichten die katten en poezen tot onderwerp hebben, gaan ver terug in de geschiedenis van de Italiaanse literatuur. Het oudste voorbeeld dat ik ken, is een gedicht van de zestiende eeuwse Italiaanse dichter Torquato Tasso (1544-1595). Hij schreef een bijzonder sonnet. Frans van Dooren maakte er voor alle katten liefhebbende poëzielezeressen en -lezers een mooie  Nederlandse vertaling van.

De katten van het ziekenhuis Sint-Anna

Zoals de man die ’s nachts aan ’t scheepsroer staat,
terwijl de oceaan door storm bewogen
brullend wordt opgezweept en meegezogen,
zijn blikken doodvermoeid ten hemel slaat,

net zo richt ik me, O kat, in deze staat
van blinde rampspoed naar jouw heilige ogen,
die mij als ’t poolgesternte in den hoge
zowel lichtbaken zijn als toeverlaat.

Och, daar is nóg een katje, ’t lijkt nu wel
de Grote en Kleine Beer. O fijne, goede,
dierbare poezen, lampen van mijn cel,

dat God jullie voor stokslagen behoede
en voeden mag met melk en vlees!
O lichten, blijf mij nabij en help mij bij dit dichten!

In het origineel gebruikt Torquato Tasso de vrouwelijke vorm van het naamwoord: ‘gatta’, poes. Van Doorn vertaalt het terecht met katten, kat en katje, respectievelijk in de titel, vers 5 en vers 9. alleen in vers 11 vertaalt hij  ‘dierbare poezen’. Ritmisch lijkt mij dit een verstandige keuze. In de Italiaanse versie is het duidelijk dat het om twee poezen gaat, want gatta en gattina zijn vrouwelijke vormen. Men mag wel aannemen dat Tasso het heeft over moeder en dochter. In de vertaling van Van Dooren blijft dat onbeslist want duidelijke aanwijzigingen ontbreken.

Een zeker verlies

In het Italiaanse origineel identificeert de dichter ‘licht’ met de poezen, met hun ‘heilige ogen’ (v. 6), met het vrouwelijke, waarvan verlichting van de kwellingen wordt verwacht. De vertroosting komt voor Torquato Tasso alleen tot stand via het door het ‘licht’ geïnspireerde dichten, dat immers zijn métier is. Helaas gaat dit aspect in de vertaling bijna verloren.

In Ferrara

Torquato Tasso schreef het sonnet over Ferrarese katten in de periode dat hij in Ferrara in het psychiatrisch ziekenhuis Sint Anna zat  opgesloten. Dat was van 1579 tot 1586. De afbeelding hiernaast reproduceert het schilderij dat Eugene Delacroix (1798-1863) maakte van de dichter in zijn cel.

Aantekeningen

• De vertaling in: Frans van Dooren, Gepolijst albast. Baarn: Ambo, 1994, p. 180.
• Zie in deze pdf het Italiaanse origineel.
• Van Dooren vertaalde ook Tasso’s hoofdwerk uit 1581: Jeruzalem bevrijd, Amsterdam: Atheneum-Polak & Van Gennep, 2003.
• Pagina wikipedia over de dichter in het Nederlands